DEMÄ°RYOLU
DEMİRYOLU ARAÇLARI NELERDİR?
ŞEHİRİÇİ, ŞEHİRLERARASI VE DEMİRYOLU TAŞIMACILIĞI ARAÇLARI ;
BANLİYÖ TREN
Banliyö trenleri, büyükşehirlerde genellikle şehir dışındaki yerleşim yerlerine ulaşımı sağlamak amacıyla ya da birbirine yakın mesafede bulunan şehirlerarasındaki ulaşımı sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.14 Kendine özel raylı güzergâhı bulunan banliyö trenleri, bazı hemzemin geçitlerinden kontrollü olarak geçiş sağlar. İşletme giderleri ve enerji tüketimi oldukça düşüktür. Banliyö trenleri enerji beslemesinde katener sistemini ve 15-25 KV enerjisi seviyesini kullanmaktadır.
FÃœNÄ°KÃœLER
Füniküler, eÄŸimli arazi yapılarında insanların veya eÅŸyaların taşınması amacı ile halatlarla birbirine baÄŸlanmış ve bir taşıyıcı ray üzerinde hareket edebilen sistemlerdir. Füniküler üst istasyonda bulunan tahrik kasnağına sarılmış, çelik halat ile baÄŸlanmış en az iki araçtan oluÅŸur. Ä°ki araç hat üzerinde hareket ederken belirli bir mesafede paralel raylar sayesinde yan yana gelir ve araçlar birbirini geçtikten sonra hat tekrar teke düşer. Birbirine baÄŸlı olan araçlardan aÅŸağı inen, yukarı çıkan araç yardımcı olurken, yukarı çıkan araç ise aÅŸağı inen aracın kontrolden çıkmasını engeller. Dünyadaki ilk yer altı füniküleri ise Ä°stanbul’daki Karaköy’den Galata Kulesi’ne çıkan 1875 yılında inÅŸa edilen Tünel adıyla bilinen fünikülerdir.MONORAY (HAVARAY)
Monoray ya da diÄŸer adıyla Monorail’in bugün uygulanmakta olan iki tipi vardır. Birinde araç rayın üzerinde yol alırken, diÄŸerinde ise araç rayları altında havada sarkar vaziyette hareket etmektedir. Genellikle yer sorununun olduÄŸu ÅŸehirlerde kullanılmaktadır. Bugün Japonya’da 71 km monoray hatta çalışır haldedir. Yaklaşık olarak saatte 30 bin yolcu taşıma kapasitesi bulunan monoray, ABD, Malezya, Almanya ve Ä°ngiltere’de de kullanılmaktadır. Hızları ise 25-30 km/s civarındadır.METRO
Metrolar, bugün ÅŸehiriçi toplu ulaşımda en yüksek yolcu kapasitesinin olduÄŸu araçlardır. Tek yönde saatte 70 bin yolcu taşıma kapasitesi olan bu sistem dünyanın pek çok yerinde ana toplu taşıma sistemleri olarak çalıştırılmaktadır. Ä°stanbul gibi nüfusu kalabalık olan ÅŸehirlerde, yolcu sirkülasyonun en yüksek sayılara ulaÅŸtığı bölgelerde yerin metrelerce altında kurulur ve iÅŸletilirler. Yapım aÅŸamaları her yönü ile bütün toplu taşıma sistemleri arasında en zorlu ve ağır olan sistemdir. Ayrıca diÄŸer sistemlere göre en büyük dezavantajı da yapım maliyetlerinin çok yüksek olmasıdır. Metrolar teknik yönden bakılacak olursa, hız bakımından da diÄŸer sistemlerden üstündür. Ortalama servis hız 42-48 km/saat’tir. Fakat azami ulaÅŸabildikleri hız ise 90 km/saat’tir. Ayrıca tren boyları 8’li dizi halinde hareket ettikleri zaman 200 m’ye kadar çıkmaktadır.13 Bu durum da istasyon peronları boyları da 200 metre olarak inÅŸaa edilirler. Elektrik enerjisi ile hareket eden metrolar, diÄŸer raylı sistemler gibi 3. Ray ya da katener sistemleri ile beslenmektedir. Gerilim seviyeleri ise 750V DC, 1500V DC ve 3000 VDC olarak kullanılmaktadır. Bugün iÅŸletme halindeki Yenikapı-Hacıosman metrosunda 3. Ray sistemi olmakla birlikte gerilim seviyesi 750V DC’dir.TRAMVAY
Tramvaylar, ÅŸehiriçi yolcu taşımacılığı sistemleri arasında en eski taşımacılık yöntemidir. Karayolundaki diÄŸer toplu taşıma araçları ile birlikte aynı güzergâhı kullanan tramvaylar, trafiÄŸin ve yolun durumuna göre bir sürücü tarafından kontrol edilen araçlardır. Tek yönde saatte 6-12 bin yolcu taşıma kapasitesine sahip olan tramvaylar, büyükÅŸehirlerde tali ulaşım aracı olarak kullanılır. Tramvaylar diÄŸer raylı sistem araçlarına göre hız ve yolcu taşıma yönünden oldukça zayıf kalmaktadır. Büyük çoÄŸunluÄŸu hemzemin yol üzerinde iÅŸletilen tramvaylar, ortalama 25-35 km/s hızla iÅŸletilmektedirler ve yaklaşık 300-500 m aralıklarla yolcu istasyonları bulunmaktadır.11 Ä°stanbul’da uygulaması bulunan tramway, en eski örneklerinden birisi Zeytinburnu KabataÅŸ arasında hizmet vermektedir. Tramvaylar da elektrik enerjisini kullanarak hareket etmektedir, genellikle de 750V DC ile beslenen bu araçlar kataner sistemini kullanmaktadır. HIZLI TREN / YÃœKSEK HIZLI TREN
Hızlı trenler 200 km/saat hıza ulaşırlar ve yüksek hızlı trenler ise 300 km/saat hıza kadar ulaÅŸabilirler. Dünyanın ilk hızlı treni 1964 yılında yapımı tamamlanan Japonya’da bulunan Tokaido Shinkansen’dir. Tren Tokyo ile Osaka arasında yapılan deneme sürüşlerinde 210 km/s hıza çıkmayı baÅŸarmıştır.15 Avrupa’da ise 1981 yılında Paris ile Lyon kenti arasına kurulan hızlı tren 300 km/s hıza ulaÅŸabilmiÅŸtir. UIC(Ä°nternational Union of Railways), hızlı treni yeni yapılacak hatlar üzerinde 250 km/s hıza ulaÅŸabilen, mevcut hatlarda ise 200 km/s hıza ulaÅŸabilen trenler olarak belirtmiÅŸtir. Türkiye’de ise hızlı tren uygulaması 2009 yılında Ankara ile EskiÅŸehir arasında hayata geçirilmiÅŸtir. LOKOMOTÄ°F
Lokomotif, raylar üstünde bir vagon dizisini çekmede kullanılan buharla ya da bir motorla çalışan makinedir. Fransızcadaki locomotive sözünden alınmıştır.
Demir yolu sistemleri, 16. yüzyılda kurulmuÅŸ, ama vagonlar 200 sene kadar hayvan gücüyle çekilmiÅŸ, 1804'te, Wales Bölgesi’nin (Ä°ngiltere) güney kesiminde, Richard Trevithick bir buharlı lokomotif geliÅŸtirmiÅŸtir. Bu lokomotif dökme demirden yapılma bazı maden ocağı raylarını kırmışsa da, vagonların çekilmesinde buhar gücünden yararlanılabileceÄŸini, bacadan çıkan egzoz buharının ateÅŸi canlandırmak için kullanılması yoluyla buhar üretiminin hızlandırılabileceÄŸini ve düzgün yüzeyli raylar üstünde yer alan düzgün yüzeyli tekerleklerin tahrik gücünü iletebileceÄŸini kanıtlamış, o tarihten sonra lokomotifler sürekli geliÅŸtirilmiÅŸtir.
YÃœK TRENÄ°
Yük taşımak için kullanılan trene yük treni denir.
